Αυτομόρφωση και κουλτούρα
Γράφει η Αντιγόνη Βογιατζή – Ζακούρα
Πρόεδρος Συνδέσμου Φιλολόγων Κορινθίας
Μόνος εκίνησα για το μακρύ
Ταξίδι της σάλπιγγας μες στους αιθέρες!
Οδυσσέας Ελύτης (Το Άξιον Εστί)
Εκείνο που οι δάσκαλοι οφείλουμε πρώτα απ’ όλα να δείξουμε στα παιδιά μας είναι ο δρόμος της κουλτούρας. Είναι η κοπιαστική πορεία και το ανηφορικό μονοπάτι που οδηγούν στον προσωπικό τους πολιτισμό. Κι ο δρόμος αυτός της κουλτούρας δεν τελειώνει ποτέ. Ο άνθρωπος «γηράσκει πολλά αεί διδασκόμενος», καθώς υποστήριζαν οι Έλληνες απ’ τη βαθιά αρχαιότητα. Και να τους τονίσουμε πως η κουλτούρα δεν είναι κάτι που χαρίζεται. Δεν είναι ένα αγαθό που το αγοράζει κανείς ή το βρίσκει έτοιμο.
Αν η κουλτούρα είναι η συγκρότηση της προσωπικότητάς μας, τα ιδιαίτερα πνευματικά και ηθικά μας γνωρίσματα, ο τρόπος που σκεφτόμαστε και εκφραζόμαστε, ο τρόπος που προσεγγίζουμε και ερμηνεύουμε τα πράγματα, οι αξίες ζωής που πιστεύουμε και προτείνουμε, η αισθητική μας, η ιδιαίτερη στάση ζωής, ο εσωτερικός μας, γενικότερα, κόσμος και ο τρόπος που τον εκδηλώνουμε, τότε αυτά τα ανεκτίμητα αγαθά δεν πρόκειται να τα βρει και να τα πάρει κανείς έτοιμα ούτε απ’ τους θεσμοθετημένους φορείς μόρφωσης και παιδείας ούτε από κανένα ίδρυμα που παρέχει επιμόρφωση και άλλα τινά. Θα τα καλλιεργήσει ο ίδιος μέσα του και θα τα καταστήσει βασικό στοιχείο της ύπαρξής του με το δικό του ξενύχτι, με το δικό του αγώνα και τη δική του παρέμβαση στα τεκταινόμενα του περιβάλλοντός του.
Δεν αρνείται, φυσικά, κανείς τη μεγάλη και ανεκτίμητη αξία που έχει η μόρφωση. Και η επιμόρφωση, επίσης. Ακόμη και η λεγόμενη και ποικιλοτρόπως διαφημιζόμενη δια βίου εκπαίδευση, παιδεία, μάθηση και άλλα των καιρών μας παρόμοια, που φέρνουν πολλούς και ποικίλους συνειρμούς με τη θετική τους και την αρνητική τους φόρτιση.
Αλλά όλα αυτά είναι άνευ ιδιαίτερης σημασίας, αν δεν οδηγούν στην αυτομόρφωση. Η οποία είναι όντως μια δύναμη ζωντανή και αλλιώτικη. Είναι ένα φως που καίει αδιάκοπα. Είναι μια ανάγκη που δεν έρχεται στον άνθρωπο απέξω, μα γεννιέται από μόνη της μέσα του. Και είναι η ανάγκη αυτή που τον ανατρέπει, που δεν τον αφήνει να ησυχάσει και να αισθανθεί πως κατέκτησε την κορυφή, αλλά τον ωθεί κάθε φορά προς το καινούργιο και τον ελευθερώνει, έτσι, από κάθε εξωτερικό και εσωτερικό καταναγκασμό. Γιατί δεν μπορεί να βρει τις στέρεες απαντήσεις που ζητά η ψυχή του μέσα σ’ αυτά που του μαθαίνουν οι άλλοι. Πρέπει να μάθει ψάχνοντας μόνος του. Και να κάνει θεμέλιό του το κεφάλαιο πως «η ζωή είναι για να μαθαίνεις».
Ο άνθρωπος που ψάχνει, είναι εντέλει ο άνθρωπος που φιλοσοφεί. Και η αρχή της φιλοσοφίας είναι η αμφισβήτηση. Όποιος ξεκινά μόνος του το ταξίδι της γνώσης, αντιλαμβάνεται πως άρχισαν ήδη να σημειώνονται μέσα του εκρήξεις και ανατροπές. Γιατί το πιο βέβαιο είναι πως θα πρέπει να ξεμάθει τώρα αυτά που του μάθανε στην εύπλαστη ηλικία του οι άλλοι, το σύστημα δηλαδή, και να γυρίσει τα πράγματα ανάποδα. Αλλά η αυτομόρφωση και η κουλτούρα είναι μια σκληρή δοκιμασία, είναι μια προσωπική υπόθεση κι ένας μοναχικός αγώνας που κοστίζει ακριβά σε πνευματικό κόπο και ψυχικές αντοχές.
Όμως ο πανέμορφος αυτός αγώνας σκοντάφτει και σκιάζεται μέσα σε ένα σύστημα που δημιουργεί διαρκώς αυταπάτες και επιχειρεί να περιπλέξει τα πράγματα σκορπίζοντας θολούρες και πλάνες, για να πλάσει το άτομο «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή του». Μέσα σ’ ένα τοπίο αστάθειας και αβεβαιότητας για το αύριο μοιάζει απίθανο ο νέος να νοιαστεί για το νόημα της κουλτούρας και την ανάγκη της αυτομόρφωσης. Κι όσο αισθάνεται πως όλα τα μεγάλα θέματα της ζωής του βρίσκονται στον αέρα, τόσο περισσότερο αγαναχτεί και θυμώνει. Κι ένας άνθρωπος θυμωμένος, εξαρτημένος κι ανασφαλής δεν έχει ούτε χρόνο ούτε διάθεση να διαβάσει, να πάει σινεμά, να πάει θέατρο, να κάνει ταξίδια, να ψαχτεί και να ψάξει για το πώς θα νιώσει πληρότητα και πώς με την αδιάκοπη μάχη του για το καλύτερο θα γίνεται φιλικός με τον εαυτό του και το περιβάλλον του.
Αλλά από την άλλη, ο άγρυπνος άνθρωπος κατανοεί πως αυτός είναι ο κόσμος του και αυτή την πραγματικότητα καλείται να αντιπαλέψει. Είναι κι αυτό θέμα χαρακτήρα και θέμα κουλτούρας.
